Üretim uğruna doğayı mahveden endüstriyel sistemin tersine, permakültür; doğal ekosistemlerdeki çeşitliliğe, uyuma, sürekliliğe ve dirence sahip, tarımsal verimliliğe yönelik ekosistemlerin bilinçli olarak tasarlanması ve sürdürülmesinin adıdır.
İnsanı ve doğayı birlikte gözeterek, artan çıktıyı yine insana ve doğaya vakfeden bir etik anlayışa sahiptir.
Damıtma Aleti
Kendi yapabileceğiniz basit bir bitki damıtma aleti.
Bitki damıtma aleti ile herhangi bir bitkinin uygun kısmını damıtabilirsiniz. Hangi bitkilerin hangi bölümlerinin (yaprak, çiçek, kök, vs) hangi mevsimde damıtma için uygun olduğunu öğrenmek için detaylı bir araştırma yapmanız veya bir kursa gitmeniz iyi olabilir.
Bu yazıda satın almak yerine kendinizin yapabileceği basit bir damıtma aletini anlatacağım. Piyasada çelik düdüklü tencerelerin bir kısmı, kapaklarında plastik parçalar (sap, hava çıkışı, vs ) içeriyor ve metal kapak üzerindeki deliklere ulaşılmıyor. Bu tip tencereler damıtma aleti yapmak için uygun değil. Bize kapak üstü tamamen çelik olan ve buhar çıkış deliğine ulaşabileceğimiz klasik tip, yani üzerinde plastik aparatlar olmayan bir düdüklü tencere lazım. Aldığımız çelik düdüklü tencereyi en yakındaki sanayi sitesindeki bir paslanmaz çelik atölyesinde küçük bir işlemle amacımıza uygun hale getirmemiz gerekiyor
Çelik tencerelerin üstünde iki tane çıkış var. Birisi, buharlı hava çıkışı, diğeri emniyet sübabı. Her ikisini de ingiliz anahtarıyla söktürün. Emniyet sübabını söktüğünüz yere manometreyi, diğerine eşanjöre gidecek hortumu taktırın. Her ikisi de hava sızdırmaz olmalı.
Damıtma düzeneğinin şematik çizimini aşağıda görebilirsiniz.
Eşanjörün soğutma devresi olarak evdeki mevcut su tesisatını kullandım. Bu tasarımımda damıtma işlemi süresince ısı değiştirici plakanın içinden su geçirmek gerekiyor. Dolayısıyla ortamdaki hava sıcaklığı damıtma sırasında yüksek bile olsa, tencerede kaynayan suyun buharlaştıktan sonra eşanjörde yoğuşması şebeke suyu ile sağlandığı için alet verimli çalışıyor. Bu çözümün güçlü tarafı hava sıcaklığından bağımsız olarak suyla yoğuşma sağlaması. Zayıf tarafı ise işlem sırasında şebeke suyu kullanması, fakat ben kendi yaptığım damıtma setinde suyla yoğuşturmalı çözümü kullanırken sistemden geçen suyu da ziyan etmeyip bitkilerin sulanmasında kullanıyorum.
Kullandığım malzemeler şunlar:
Bir adet 10 litre veya biraz daha büyük hacimli düdüklü tencere ve kapağı (contalı ve sızdırmaz olmalı) Benimki sanırım 15 lt.(Fotoğraftaki soldaki tencere)
Ve damıtma yapmadığım zamanlarda kışa hazırladığım domateslerimi kaynatıyorum, sağdaki tencerenin 7 lt olduğunu söylersem aradaki fark daha iyi anlaşılır.
Düdüklü tencerenin içine yüksek ayaklı ızgara tel süzgeç (Mutfak malzemesi satan dükkanlarda satılıyor, paslanmaz çelik malzemeden, yaklaşık 70-80 tl)
Bu süzgeci neden kullanıyoruz? Bazı bitkileri suya atarak kaynatırken, bazılarını su seviyesinin üstünde buhara tabi tutuyoruz. Bu ayaklı süzgeci, suya temas etmemesi gereken otları su seviyesinin üstünde tutmak için kullanıyoruz. Alttan gelen buhar otların içinden süzülerek, özünü alarak tencerenin üstündeki boruya çıkıp, ısı değiştiriciye gidiyor. Suya atılarak kaynatılması gereken otları damıtırken süzgeci tencereden çıkarıyoruz.
Bir adet basit manometre. Herhangi bir su tesisat malzemeleri dükkanında 150 tl civarında bulabilirsiniz, tencerenin içindeki basıncı ölçmek için kullanıyorum.
Bir adet kombi eşanjörü. İnternette plakalı kombi eşanjörü olarak arayın, onlarca model var, 300 tl civarında, teknik adı plakalı ısı değiştirici olmakla birlikte, “kombi eşanjörü” diye satılıyor.
Birkaç metre örgülü hortum, metresi 15-16 tl
Bir adet damlama sulama vanası (tarım aletleri satan dükkanlarda var, tanesi 2 tl, aslında bunlardan çokça alabilirsiniz, bir çok uygulamada işe yarıyorlar.)
Bir tüp gaz ve ocak.
Birkaç adet hortum kelepçesi (tanesi 1 tl)
Aşağıda su soğutmalı yaptığım damıtma aletini görüyorsunuz. Sağ öndeki metal dikdörtgen parça, eşanjörün ta kendisi. Gördüğünüz gibi, eşanjörün iki giriş ve iki çıkışı var. Sağ alttan soğuk su giriyor (musluk suyu olabilir, ayrıca soğutmaya gerek yok) ve sağ üstten biraz ısınıp çıkıyor, çıkan ılık suyu da bitkilerin sulama suyuna katıyorum. Hiçbir kaynağı israf etmemeye özen gösteriyoruz.
Tencereden gelen buhar, manometrenin altından geçip eşanjöre sol üst girişten giriyor. Eşanjörün içinde gezinen musluk suyunun soğukluğundan dolayı, tencereden gelen buhar eşanjör plakaları içinde yoğuşarak sıvı hale dönüyor ve eşanjörün sol alt çıkışından (fotoğraftaki pirinç dirsek) çıkarak altındaki bardağa damlıyor. İşte bu damlayan sıvı damıttığımız bitkinin özü.
Aslında açık sistem olduğu için düdüklü tencere içinde hiç basınç olmuyor. Zaten olmaması gerekiyor. Buna rağmen sadece güvenlik amacıyla manometreyi yine de kullanıyorum.
İçinde hava basıncı olmayan, bir ucu atmosfere açık sistemlere açık sistem deniyor. Bu sistemde tüm buhar doğrudan ısı değiştiriciye (eşanjöre), oradan da yoğuşarak ürün toplama kabına gidiyor. Yani içerde bir tehlikeye sebep olacak basınç yok.
Fakat damıtılan otlardan birkaçı buharla birlikte yükselip, milyonda bir ihtimal gerçekleşir de üstteki boruyu tıkarsa, o zaman içerde basınç artar ve tehlike yaratır diye, manometre kullandım.
Manometrede ibre sürekli “0” göstermeli. Onun için otları tencerenin en fazla yarısına kadar doldurun veya otların üstüne bir tabağı ters olarak kapatın ki hareket etmesinler. Yine de manometre ibresinde bir hareketlenme olursa, ocağı kapatıp, tencereyi soğutun, kapağını açıp, tıkanmayı önleyin.
Bu sayede topladığınız aromatik otları damıtabilirsiniz. Damıtılan özütü daha sonra küçük ve koyu renkli şişelere döküp, kapağını sıkıca kapatıp serin bir yerde dinlenmeye almak gerekiyor.